Derde deel van het artikel van Thierry Vincke.

(Er liep iets fout met de Nederlandse vertaling van deel 2 van het artikel. Voor een verbeterde, leesbare versie KLIK HIER.)

“Wat shiatsu vandaag bedreigt, is noch de wetenschap, noch de traditie. Het is de weigering om in dialoog te gaan.”

Tegenover de verleiding tot reductie of esoterisering opent zich een weg: die van een heldere, gewortelde en open shiatsu. Een shiatsu die luistert naar het leven op alle niveaus – van de fascia tot de Ki. Een behandeling die verbindt zonder te verwateren.

Deel 3: Een gemengde en bewuste shiatsu: uitdagingen en openheid.

In de eerste twee delen van dit artikel hebben we een overzicht gegeven van het contrastrijke en complexe landschap van de moderne shiatsu.

In eerste instantie hebben we de context geschetst: shiatsu is een “aanraaktechniek” die zich bevindt op het snijvlak van twee werelden – die van de westerse wetenschap, bestaande uit fascia, zenuwen en homeostase, en die van de oosterse traditie, gebaseerd op de studie van Ki, meridianen en het evenwicht tussen Yin en Yang. We hebben gezien dat deze twee visies, afgezien van de schijnbare verschillen, geen tegengestelde realiteiten beschrijven, maar twee manieren zijn om over hetzelfde levende lichaam, dezelfde ecologie te spreken.

In een tweede fase hebben we de spanningen onderzocht die deze dubbele identiteit met zich meebrengt. We hebben de risico's van een eenzijdige modernisering aan het licht gebracht, een modernisering die door uitsluitend wetenschappelijke validatiecriteria te waarderen, de symbolische en relationele rijkdom van shiatsu kan verarmen. Omgekeerd kan een benadering die uitsluitend op energie is gericht, zonder strikt kader of kritische blik, soms ontaarden in een verwarrende spiritualiteit of een esoterische praktijk die losstaat van de realiteit, met het risico dat de therapeutische doelstellingen vaag blijven en de professionele referentiepunten vervagen.
Ten slotte hebben we de contouren geschetst van een intelligente coëxistentie via drie praktijkniveaus: ontspanning, energetisch en gespecialiseerd.

Daarmee zijn we aangekomen op een cruciaal punt: hoe kunnen we een shiatsu ontwikkelen die zich volledig bewust is van deze uitdagingen, die zijn identiteit kan behouden en tegelijkertijd openstaat voor dialoog met de medische en wetenschappelijke wereld?

Laten we, als u dat goed vindt, in het laatste deel de voorwaarden voor deze alliantie bespreken.

Naar een geïnformeerde samenwerking met de medische sector

Wat als het in bepaalde situaties – chronische pijn, functionele stoornissen of aanhoudende stress – vanzelfsprekend zou worden om een gestructureerde dialoog tussen gespecialiseerde shiatsu en medische teams te overwegen?Een behandelaar die diep geworteld blijft in zijn praktijk, zou er baat bij hebben om bepaalde sleutelbegrippen te kennen: de belangrijkste pathologieën, de mechanismen van stress, de fysiologie van het autonome zenuwstelsel... Niet om zich te medicaliseren, maar om zijn begeleiding in een betere en bredere context te kunnen plaatsen, zijn referentiekader aan te scherpen en zich open te stellen voor vormen van samenwerking.
Deze houding, die al door sommige beoefenaars wordt aangenomen, zou incidentele of duurzame samenwerkingsverbanden met artsen, kinesisten en psychologen kunnen vergemakkelijken en zo duidelijke bruggen slaan tussen twee werelden van zorg.

Een fundamentele vraag blijft echter: hoe kan de identiteit van shiatsu behouden blijven zonder dat deze verwatert in biomedische kaders? Misschien is dit meer een kwestie van houding dan van inhoud. Shiatsu geeft niets van zijn essentie op en blijft bieden wat zijn kracht verzekert: de symbolische dimensie, de verbonden aanraking, het lezen van de Ki, het luisteren naar het levende.
Daartegenover zou de geneeskunde blijven staan in haar eigen domein: diagnose, feitelijke observaties, performante meet- en analyse-instrumenten.
Maar ligt juist in de duidelijkheid van deze verschillen de mogelijkheid voor een vruchtbare dialoog?

Een aanraking die verbindt, een behandeling die gericht is. Een zorg die de beweging van het leven ondersteunt, naast een geneeskunde die nauwkeurig inwerkt op de structuur of de functie. Het gaat dan niet om fusie of concurrentie, maar om een houding van wederzijdse erkenning.
En misschien komen we, op de achtergrond, tot de uitvinding van nieuwe vormen van samenwerking, aangepast aan de realiteit op het terrein en met respect voor ieders privileges.

Net als in de ecologie van het leven heeft elke discipline een specifieke, niet-inwisselbare rol. Wat we hier ‘voorrecht’ noemen, is geen voordeel, maar een verantwoordelijkheid die voortvloeit uit een beheerst potentieel.

"Laten we de waarde van deze privileges wederzijds erkennen door wat ze te bieden hebben.”

De biomedische geneeskunde heeft het potentieel om nauwkeurig in te grijpen, feitelijke analyses te maken, technieken toe te passen die meetbaar zijn, en beschikt over een scherpzinnigheid die haar in staat stelt in te grijpen tot op het moleculaire niveau van de Jing: het DNA, de hormonen, de stamcellen...

Shiatsu heeft het potentieel aanpassingen te doen op een globaal niveau, op de interne bewegingen, waardoor het Jing – de belichaamde energiestructuur – behouden blijft en de omgeving waarin deze tot uiting komt, in harmonie wordt gebracht.
Twee vaardigheden, twee talen, één levensadem.”

Er bestaan al interactiegebieden: de epigenetica, het onderzoek naar de fascia of de meetbare effecten van aanraking op het zenuwstelsel. Deze interacties tonen aan dat Jing op verschillende niveaus van de werkelijkheid kan worden benaderd en dat deze niveaus met elkaar in dialoog staan in plaats van dat ze elkaar tegenspreken.

Dit is een echte brug tussen de conventionele geneeskunde en Shiatsu. Ieder erkent de waarde van waar alleen de andere toe in staat is.

Naar een respectvolle en gestructureerde alliantie

Het lijkt relevant om gespecialiseerde shiatsu een plaats te geven in het zorgtraject door middel van een samenwerking tussen scholen en de medische wereld. Drie snel geschetste pijlers kunnen deze aanpak sturen:

1. Hybride beoefenaars opleiden
   Tweetaligheid op somato-klinisch gebied
   Zij zouden er baat bij hebben om te kunnen schakelen tussen klinische nauwkeurigheid (pathologieën, pijnmechanismen, stress) en energetisch luisteren (innerlijke houding, symbolische interpretatie van Ki). Ze moeten hun observaties kunnen vertalen in een taal die begrijpelijk is voor zorgverleners en omgekeerd, hun gegevens kunnen integreren in een interpretatie die de essentie van shiatsu respecteert. Een interactie zonder dat we naar een verwaterde versie van Shiatsu afglijden.

2. Een ethische cultuur van samenwerking tot stand brengen
   Verduidelijking van de rollen
   Shiatsu wil geen medische handeling vervangen of in de plaats komen van psychische therapie; het verbindt. Ruimte voor co-supervisie en overleg zou deze complementariteit stimuleren, misverstanden verminderen en de praktijken verrijken.

3. Duidelijke specialisatiecriteria vaststellen
   Overzichtelijkheid van de niveaus
   Ontspanning, energetisch, gespecialiseerd: drie zijden van dezelfde medaille, elk met hun eigen verantwoordelijkheden, supervisiekader en samenwerkingsgebied. Deze open nomenclatuur biedt zekerheid aan de ontvangers en vergemakkelijkt de interprofessionele dialoog.
   
   

Aan medische zijde is een gelijkaardige openheid geboden.
Het zou verstandig zijn als gezondheidsinstellingen het specifieke werkterrein van shiatsu erkennen, het zien als een somatische begeleiding in plaats van een biomedisch protocol en de rijkdom en preventieve werking ervan integreren.

Dat ze gerichte integratiekaders identificeren – stress, chronische pijn, functionele stoornissen, palliatieve zorg – waar shiatsu zijn relevantie bewijst.
Dat ze teams opleiden die de waarde van de juiste aanraking en symbolische taal erkennen. Dat ze een meer integrale concretisering van de dialoog tussen kennis stimuleren.

Opwaartse dynamiek

Niets wordt van bovenaf opgelegd; ieder van ons, beoefenaars, wordt uitgenodigd om relationele volwassenheid te cultiveren om concrete banden te smeden met artsen, vroedvrouwen, psychologen of lokale structuren. Scholen moeten zich op deze realiteit voorbereiden door een meertalige pedagogie te ontwikkelen die toch trouw blijft aan de identiteit van shiatsu.

Een levend netwerk

In verschillende federaties bloeien al vruchtbare initiatieven. Deze opwaartse dynamiek, die voortkomt uit de praktijk, uit het veld, legt de basis voor een levend samenwerkingsnetwerk.
Wat ontbreekt, is niet de wil, maar het kader voor erkenning: een gedeelde en respectvolle erkenning. Een netwerk van patiënten zou dan dit energetische raamwerk, dit sociale bindweefsel, kunnen vormen.
Alvorens samen de perspectieven van een gemengde, integratieve en resoluut Europese shiatsu te verkennen, lijkt het zinvol om uw volgende impuls in deze gemeenschappelijke beweging te situeren.

Beoefenaars, docenten, federatie?

Welke concrete ideeën of acties zou u willen ondernemen om deze gemeenschappelijke visie, naar uw vermogen en binnen uw feitelijke realiteit, verder te helpen?

Naar een integratieve en Europese shiatsu

In Japan is shiatsu een gereglementeerde praktijk, gericht op ziekenhuizen en onderwezen volgens strikte biomedische normen. Buiten dit kader kiezen sommige niet-erkende beoefenaars ervoor om onder de niet-gereglementeerde noemer Seitai te werken, om een meer intuïtieve en energetische benadering te behouden.

Maar deze scheiding heeft een prijs: het grote publiek heeft zich geleidelijk afgekeerd van shiatsu, dat als rigide of achterhaald wordt beschouwd, ten gunste van methoden die als moderner of toegankelijker worden beschouwd. Zo raakt het symbolische hart van shiatsu – de verbinding met Ki, houding en totaliteit – steeds meer gemarginaliseerd in de standaardopleidingen. Het wordt vaak doorgegeven na de basisopleiding, in het kader van een meer persoonlijke toewijding aan het pad van Dō, bij leraars die bekend staan om hun meesterschap en hun opmerkelijke overdrachtsvaardigheden.

Europa daarentegen heeft deze scheiding nog niet vastgelegd. Het kan een levend model bedenken, waarin klinische nauwkeurigheid niet ten koste gaat van symbolische diepgang. Dat is een unieke kans om een verbindende en begrijpelijke shiatsu te verankeren die ook nog eens volledig in het heden staat.

In plaats van een keuze te maken tussen biomedische moderniteit en energetische traditie, ontstaat er vandaag de dag een creatieve kruisbestuiving.
Deze gemengde shiatsu wil de bijdragen van de neurowetenschappen, fasciatherapie, zenuwmechanica en andere neurovegetatieve modulaties combineren met de symbolische diepgang van Ki, de vijf elementen, het universele evenwicht, Yin-Yang, Kyo en Jitsu, om zowel de strengheid als de essentie van de shiatsu-behandeling te behouden.
Initiatieven zoals de Movement Shiatsu van Bill Palmer of andere gevoelige vormen die op het continent zijn ontwikkeld, getuigen van deze vruchtbare ontmoeting.
In plaats van shiatsu overdreven te ‘verwestersen’, streven deze stromingen naar een dialoog tussen twee manieren om het lichaam te lezen, waarbij de technische handeling zijn betekenis vindt in intuïtie en energie wordt gevoed door klinische gegevens

Andere concrete ervaringen getuigen van de mogelijkheid van een vruchtbare dialoog tussen shiatsu en de medische wereld. Ze illustreren hoe dit kader in de praktijk kan worden gebracht door middel van gestructureerde en respectvolle samenwerkingsverbanden.

Ziekenhuispartnerschappen EST (Parijs)
Sinds 2003 integreren de École de Shiatsu Thérapeutique en tien ziekenhuizen in de regio Parijs shiatsu in hun reumatologie-, KNO- en psychiatrieafdelingen. Verzorgenden en behandelaars geven er samen workshops en consultaties en bieden meer dan 6000 sessies per jaar aan.

Programma “Touch” van Integrative Oncology UPMC (Rome)
In het Salvator Mundi-ziekenhuis combineert het protocol voor oncologische ondersteuning shiatsu, acupunctuur en reiki met ademhalingsoefeningen en voedingsbegeleiding om pijn en misselijkheid te verlichten.

Shiatsu Research Network (Duitsland & EU-netwerk)
Dit collectief bevordert klinisch onderzoek, creëert een database met studies en begeleidt behandelaars naar een wetenschappelijke benadering zonder het Ki te verloochenen.

Pijnkliniek van het Hippokratio-ziekenhuis (Athene)
Anesthesisten schrijven nu shiatsu voor als aanvullende behandeling; bijna 1000 behandelingen hebben al de neuro-pathische pijn en stress van patiënten verminderd.

Centre O’Vive de Médecine Intégrative (Brussel)
Onder één dak vinden we hier medische consulten, shiatsu, osteopathie en voedingscoaching: een voorbeeld van een pragmatisch netwerk tussen praktijkgerichte behandelingen.

Fanny Roque & de FFST (Frankrijk)
Fanny Roque, voorzitter van de Fédération Française de Shiatsu Traditionnel, begeleidt al enkele jaren patiënten van de Ligue contre le Cancer de Gironde en van het Institut du Sein d'Aquitaine. Ze geeft shiatsu-behandelingen in de chemotherapieafdeling, leidt verpleegkundigen en verzorgenden op in integratieve oncologie en geeft gespecialiseerde modules “Shiatsu & Kanker” voor behandelaars.

Deze ervaringen suggereren dat Europese shiatsu niet alleen mogelijk is, maar al aan de gang is.
Het combineert klinische nauwkeurigheid en symbolische diepgang zonder een van beide te verwateren: de handelingen zijn gebaseerd op intuïtie, energie gaat in dialoog met meetbare gegevens. Deze voorbeelden mogen niet als uitzonderingen worden gezien, maar als de eerste stappen van een bredere beweging, die nu moet worden gestructureerd, overgedragen en op Europese schaal moet worden uitgebreid.

Verantwoordelijkheden voor scholen, opleiders en federaties?

Zoals hierboven vermeld, worden bruggen tussen verschillende benaderingen vaak in de praktijk geslagen. Maar om deze concrete handelingen te verankeren, spelen opleidingsinstellingen een essentiële rol – niet door een bepaalde weg op te leggen, maar door een vruchtbare bodem te bieden.

Het zou misschien goed zijn om leerlingen de kans te geven de energetische logica en de symbolische taal van shiatsu in al hun complexiteit te verkennen. Ki, de vijf elementen, de yin-yang-dialectiek, de houding... het zijn allemaal referentiepunten die, wanneer ze worden doorgegeven als levende kaders in plaats van als vaststaande kennis, een concrete, begrijpelijke en overdraagbare praktijk ondersteunen.

Tegelijk is het nuttig om bepaalde instrumenten uit de anatomie, fysiologie of neurobiologie te introduceren – niet als absolute referenties, maar ter ondersteuning, om de werking van shiatsu in een gedeelde taal te plaatsen. Het gaat er niet om de intuïtie te verstikken onder protocollen, maar om de contouren ervan te verduidelijken om beter te kunnen communiceren, zonder ooit de unieke focus te ontkennen.

Zonder hun fundamenten omver te werpen, zouden scholen en federaties zo een overgangsruimte kunnen creëren: een plek waar men verschillende talen van de zorg leert spreken, terwijl men zijn eigen taal levend houdt.

Zorg, een levende ruimte voor symbolisering — een POISC-interpretatie van shiatsu

In het licht van deze dynamiek kan het nuttig zijn om de evolutie van shiatsu te herlezen volgens een POISC-logica — Potentieel, Omgeving, Interactie, Selectie, Concretisering — als een Darwiniaans proces van aanpassing van het levende aan de werkelijkheid.

Shiatsu nodigt uit om, naast de handelingen en de waarneembare klinische effecten, de aard van de zorg zelf te heroverwegen. Gaat het om het corrigeren van een disfunctie, of om het aangaan van een relatie met een mens in al de complexiteit van zijn levenservaring?

Het antwoord kan niet worden teruggebracht tot één enkele methode, want de zorg betekent een potentieel: dat van de behandelaar, maar ook dat van de ontvanger — zijn geschiedenis, zijn luisterend vermogen, zijn vermogen om in alle betekenissen van het woord geraakt te worden.

Deze handeling vindt altijd plaats in een culturele, symbolische, emotionele, biologische, interne en externe omgeving. De taal van Ki, de verhalen van het lichaam, de herinneringen die in het weefsel verborgen liggen, komen alleen naar boven in een ruimte die hen toestaat zich te uiten, voorbij wat instrumenten kunnen meten.

Het is in deze interactie – tussen de wetenschap van het gebaar en de verbindende aanwezigheid, tussen klinische kennis en intuïtief luisteren – dat de diepe aard van de zorg tot uiting komt. Door symbolische taal terzijde te schuiven onder het voorwendsel van onnauwkeurigheid, loopt men het risico deze interactie te beroven van haar meest menselijke dimensie: het vermogen om datgene te verbinden wat anders gefragmenteerd zou blijven.

Selectie betekent niet kiezen tussen nauwkeurigheid of gevoel, maar onderscheiden wat in elke speciifeke situatie zorgt dat de handeling juist is, op natuurlijke wijze compatibel is met deze ontmoeting.

En zo krijgt de zorg vorm – niet als een simpele handeling op een lichaam, maar als een gedeelde handeling tussen twee levende wezens. Waar het protocol plaats maakt voor de relatie en waar aanraking taal wordt.

Shiatsu beschouwen als een behandeling die tot uiting komt in een symboliek, is niet hetzelfde als de realiteit van het lichaam ontkennen. Integendeel, het is het lichaam zijn concrete, gevoelige en menselijke dimensie teruggeven. Het is erkennen dat herinneringen, cultuur en emoties geen randverschijnselen zijn, maar fundamentele elementen van het leven.

Conclusie: voor een levendige, gewortelde en open shiatsu

Shiatsu bevindt zich vandaag de dag op een kruispunt: het wordt heen en weer geslingerd tussen de verleiding om te voldoen aan de hedendaagse wetenschappelijke eisen en de noodzaak om trouw te blijven aan zijn energetische en symbolische erfgoed.

Het zou zichzelf door die tweespalt gedeeltelijk kunnen verliezen, verwateren in stereotiepe techniciteit of verstard raken in een traditie die losstaat van de wereld van vandaag.
Maar dat is een valse keuze, want traditie en moderniteit zijn geen tegenpolen, maar twee complementaire manieren om over dezelfde levende realiteit te spreken.

Waar de wetenschap feiten identificeert, roept shiatsu bewegingen op. Waar de ene spreekt over prikkels, spreekt de andere over luisteren. Beiden zoeken ze te begrijpen hoe de mens zich verbindt met zichzelf, met zijn mogelijkheden, met zijn omgeving en met zijn diepe onevenwichtigheden.
Daarin schuilt de moderniteit en het genie van de traditionele shiatsu. Modern in zijn ontstaan, is hij gebaseerd op een dynamische, systemische en inclusieve kijk op het leven; het heeft altijd evolutie, omgeving en relaties geïntegreerd, zonder ooit vast te roesten.
De symbolische taal is geen terugkeer naar het verleden, maar een open deur naar een levend begrip van de mens.

Een begrip van hoe de mens rechtop staat tussen hemel en aarde.

Shiatsu hoeft dus niet te worden ‘gemoderniseerd’ ten koste van zijn identiteit; het moet erkend worden in zijn complexiteit, aanvaard worden in zijn rijkdom en doorgegeven worden met een veeleisendheid die past bij zijn intelligentie.

Shiatsu beschouwen als een kunst van het zorgen, is misschien ook terugkeren naar dit essentiële begrip van de rechtopstaande mens — want zich losrukken van de zwaartekracht is geen symbolische geste, maar de allereerste voorwaarde voor het leven op aarde. Tussen hemel en aarde, tussen wetenschap en symbool, tussen jezelf en de ander, daar begint de zorg.

En u, waar kiest u uw plaats in deze beweging: als toeschouwer of als bouwer van een levend sociaal bindweefsel?

Thierry Vincke.